Petrarch Laura Francesco Petrarch and Laura For a woman he would never know
For a woman he could never have
He should change the world forever
site map   contact  

  PETRARCH
  LAURA & OTHERS

  PICTURES
  WRITINGS
  BOOKS

  THE COLLECTION

  EVENTS
  PAPERS & ESSAYS
  MUSIC SETTINGS

  FAQs
  WEB LINKS
  SITE MAP

  CONTACT

Google


Search this Site
Search the Web



Africa

Francesco Petrarch

Book 5

     Menia magnanimus uictor trepidantia Cirthe 
     Ingreditur, patriosque lares et auita tuetur 
     Tecta libens, generis cara incunabula primi. 
     Milite confestim ad portas custode relicto, 
5    Ipse altam cupidus raptim tendebat ad arcem: 
     Sic stimulante fame lupus amplum nactus ouile, 
     Intima dum penetrat, socium prede atque laboris 
     Linquit in ingressu, quo tutior abdita fidis 
     Corpora deducat latebris mergenda palato. 
10   Ventum erat ad miseri felicia tecta tyranni, 
     Que merso malefida uiro regina tenebat. 
     Hec subitis turbata malis in limine uisa est 
     Obuia uictori, si quam Fortuna pararet, 
     Tentatura uiam dureque leuamina sortis. 
15   Vndique sidereum gemmis auroque nitebant 
     Atria: non illo fuerat rex ditior alter 
     Dum tenuit Fortuna fidem: nunc - fidite letis! - 
     Pauperior non alter erat: tamen omnia longe 
     Regia preradians uincebat lumina coniunx. 
20   Ille nec ethereis unquam superandus ab astris 
     Nec Phebea foret ueritus certamina uultus 
     Iudice sub iusto. Stabat candore niuali 
     Frons alto miranda Ioui, multumque sorori 
     Zelotipe metuenda magis quam pellicis ulla 
25   Forma uiro dilecta uago. Fulgentior auro 
     Quolibet, et solis radiis factura pudorem, 
     Cesaries spargenda leui pendebat ab aura 
     Colla super, recto que sensim lactea tractu 
     Surgebant, humerosque agiles affusa tegebat 
30   Tunc, olim substricta auro certamine blando 
     Et placidis implexa modis: sic candida dulcis 
     Cum croceis iungebat honos, mixtoque colori 
     Aurea condensi cessissent uascula lactis, 
     Nixque iugis radio solis conspecta sereni. 
35   Lumina quid referam preclare subdita fronti 
     Inuidiam motura deis? diuina quod illis 
     Vis inerat radiansque decor, qui pectora posset 
     Flectere quo uellet, mentesque auferre tuendo, 
     Inque Meduseum precordia uertere marmor, 
40   Africa nec monstris caruisset terra secundis. 
     Hec, planctu confusa nouo, modo dulce nitebant, 
     Dulcius ac solito; ceu cum duo lumina iuxta 
     Scintillant pariter madido rorantia celo, 
     Imber ubi nocturnus abit. Geminata superne 
45   Leniter aerii species inflectitur arcus; 
     Candida purpureis imitantur floribus alme 
     Lilia mixta gene; roseis tectumque labellis 
     Splendet ebur serie mira; tum pectus apertum 
     Lene tumens blandoque trahens suspiria pulsu, 
50   Cum quibus instabilem potuit pepulisse precando 
     Vnde nequit reuocare uirum; tum brachia quali 
     Iupiter arctari cupiat per secula nexu. 
     Hinc leues longeque manus, teretesque sequaci 
     Ordine sunt digiti, propriumque ebur exprimit ungues. 
55   Tum laterum conuexa decent, et quicquid ad imos 
     Membrorum iacet usque pedes: illosque moueri 
     Mortali de more neges; sic terra modeste 
     Tangitur, ut tenere pereant uestigia plante, 
     Ethereum ceu seruet iter. Sic nube corusca 
60   Obsita magnanimum Venus est affata Tonantem, 
     Naufragio nati seu morte impulsa nepotis 
     Dulcis opem sperare patris, dum Troia per undas, 
     Dum subterraneo tremuit pia Roma tumultu. 
     Hac igitur forma nulli cessura dearum 
65   Occurrit iuueni mulier: nec cultus in illa 
     Segnior effigie; uariis nam purpura gemmis 
     Intertexta tegit regine pectora meste; 
     Et dolor ipse decet miseras, nec compta placere 
     Tempore felici poterat magis. Ilicet ergo 
70   Vulnus inardescens totis errare medullis 
     Ceperat: estiuo glacies ceu lenta sub estu, 
     Cera uel ardenti facilis uicina camino, 
     Liquitur ille tuens, captiua captus ab hoste, 
     Victaque uictorem potuit domuisse superbum. 
75   Quid non frangit amor? quis fulminis impetus illi 
     Equandus? Iamque illa gradu prouecta trementi 
     Est affusa ducis genibus, quem uultus et arma 
     Ediderant comitumque fauor plaususque sequentum; 
     Arreptaque manu summissa uoce locuta est: 
80   "Si michi uictricem fas est attingere dextram 
     Captiue uidueque tuam, per numina supplex 
     Cunta, precor, miserere mei, nec magna rogaris. 
     Vtere iure tuo: captiuam mortis acerbe, 
     Carceris aut duri licet hanc absumere sorte. 
85   Est etenim michi uita mori: lux ne ista placeret, 
     Fata coegerunt statui nimis inuida nostro. 
     Tu quodcumque libet iubeas, genus elige digne 
     Mortis; et hoc unum prohibe, ne uiua maligno 
     Seruitio calcanda ferar. Sunt forte sorores, 
90   Rex, tibi, quas referat fortune iniuria nostre 
     Ante oculos, inuicte, tuos: namque et sua nobis 
     Fata fuisse uides; succedunt tristia letis. 
     Nec tamen ullorum fuerim presaga malorum 
     Ipsa tibi! fausto in finem, precor, utere regno, 
95   Et natis transmitte tuis, nullusque nepotum 
     Armet in insidias animum: michi turbida regni 
     Vltima, fortune nimiumque aduersa priori 
     Contigerint; damnisque meis lassata quiescat, 
     Mitior hinc aliis. Michi sed Romana fuisse 
100  Scis odia, armorumque solent me dicere causam 
     Materiamque unam belli; nec falsa queruntur. 
     Eripe ludibrio miseram, manibusque superbis 
     Eripe; deque mee specie, rex inclite mortis 
     Tu cui fata fauent, cui mens se deuouet ultro, 
105  Videris." Hec inter lacrimis perfundere terram 
     Ceperat, auratis suffigens oscula plantis. 
     Immemor armorum iuuenis, cui Martius ardor 
     Exciderat, grauidumque noue dulcedine forme 
     Pectus, et insolitis ardebant uiscera flammis, 
110  Suspirans: "Regina, precor, iam luctibus" inquit 
     "Pone modum, trepidumque animo seclude pauorem. 
     Parua petis, sed magna feres: nam forma genusque 
     Maiestasque animi dignam, cui plura petitis 
     Largiar, insinuant. Igitur regina manebis 
115  Et nostri memoranda thori per secula consors, 
     Ni renuis nostroque nocet uetus ardor amori." 
     Hic humilem complexus heram, multumque diuque 
     Ora salutiferis referentem tristia plantis 
     Subleuat illacrimans. Vnde ista potentia ceco 
120  Tanta deo? Tantumne leuem ualuisse pharetram, 
     Vt iecur inuicti per tot fera prelia regis 
     Vulnere traiectum tenui prosterneret intra 
     Femineum imperium? Vultu tandem illa remisso 
     Incipit: "O regum decus, auxiliumque, 
125  Dum meruit, patrie, nunc terror maximus idem, 
     Si mea post tantos unquam consurgere lapsus 
     Fata queant, spesque una foret post damna superstes, 
     Quid michi uel longa potuit contingere uita 
     Letius, ad talem quam si translata maritum 
130  Dicerer et fausta subito creuisse ruina? 
     Sed quia fata premunt et nostris debitus annis 
     Finis adest michi, care, animos attollere fractos 
     Desine: non tali pelago conuulsa ratis nat. 
     Fortune michi nota fides: sat magna petenti 
135  Dona dabis mortem, que libertate retenta 
     Perferat hanc animam directo tramite ad umbras. 
     Romanum fugisse iugum michi meta precandi est. 
     Cetera non ausim. Tibi sed pro talibus ille 
     Rex superum meritis grates exoluat opimas, 
140  Qui mea magnifico transcendere uota fauore 
     Nisus eras." Vultum hec dicens auertit, et illum 
     Compulit in lacrimas iterum: "Sed parce dolori, 
     Parce" ait "et nostris oculis, quos fletibus istis 
     Ante diem perimis: spes amplas fessa labansque 
145  Mens refugit, terreque iacens nil suspicit altum. 
     Tu tamen intendas animum melioribus: ibit 
     Forte alio Fortuna nocens, aditumque relinquet 
     Ad magnos placata gradus: si dura (quod horret 
     Mens omen) fors illa uetat, tunc ultima sero 
150  Mors dabitur promissa tibi; per sidera testor 
     Alta poli, regumque fidem Manesque deosque." 
     Talia uix tremula confusus uoce peregit, 
     Hinc sese uacuam tulit irrequietus ad arcem. 
     Quis queat instabiles animorum noscere fluctus, 
155  Quos ferus urget amor? Non illos turbidus equet 
     Euripus, non Scilla fremens, non dira Caribdis. 
     Nempe procellosi male sanum pectus amantis 
     Nulla quies habitat: non lux tranquilla dierum, 
     Non sua signa poli, non noctis ymago serene, 
160  Non ratibus clauum, non tutus litore portus: 
     Horrida perpetuo facies turbata tumultu, 
     Vndique naufragium scopuli clademque minantes, 
     Impiaque aduersis discordant equora uentis, 
     Heu, miseri quibus huc subito uoluuntur et illuc 
165  Incerti pelagi atque uie. Iam tecta supremi 
     Intima rex thalami secretaque limina solus 
     Intrarat, tacitusque sedens, dum singula secum 
     Pertractat, quanam ille fidem persoluat, amanti 
     Difficilem uidet esse uiam; nam territat illum 
170  Captiue status et misere fortuna marite, 
     Romani mens alta ducis, tum nota pudici 
     Pectoris integritas: illam metuebat amori 
     Aduersam reperire suo. Sed dura cathenis 
     Euinctum ualidis lex imperiosa trahebat 
175  Cernentem sua fata procul. Ceu uictus in alto 
     Nauita, qui mestus scopulos Sirtesque uadosas 
     Ante oculos uidet ipse suos, nec flectere proram 
     Arte ualens solita, uentoque impulsus et undis, 
     Omnia desperans, Fortune mandat inique 
180  Et clauum et remos et uela fluentia nimbo, 
     Ac lacrimans in puppe sedet: sic naufraga regis 
     Mens heret compulsa quidem, nec flectere quoquam 
     Orsa ualens, gemitu sic longam concitus horam 
     Exegit uario: nunc ora nitentia coram 
185  Cernere regine, nunc dulces fingere uoces 
     Ipse sibi, pedibus nunc oscula pressa manusque 
     Leniter apprensas, lacrimosaque pectora flentis, 
     Dulcibus undantesque oculos arsisse fauillis. 
     At medias inter curas, ubi forte uerendi 
190  Frons aderat dilecta ducis, tunc improba tergum 
     Spes dabat, et domitis stabant precordia flammis. 
     Sicut ubi ardenti gelidus successit aeno 
     Humor aque, furor ille silet, paulumque tepenti 
     Stat similis: mox aucta suas incendia uires 
195  Exercent magis atque magis: sic ille tumultus 
     Pectoris oppressus, stimulis agitantibus isdem 
     Fortior admotas rationis spernit habenas. 
     Ergo ubi uulnifico reuerentia cessit amori, 
     Presentisque decus forme et damnosa uoluptas 
200  Absenti prelata duci est, capit ilicet eger 
     Consilium, factique uiam deprendit inanem; 
     Et secum: "Quid lentus agis? Speciosa Hymeneus 
     Coniugia et letos blandus modo Iupiter annos 
     Obtulit ecce tibi. Satis est meminisse laborum. 
205  Exul, inops, profugus, regno spoliatus auito, 
     Per mare, per terras, per mille pericula supplex 
     Regibus ac populis multos errasse per annos 
     Gaudeo: iam tempus fuerit fortasse quietis. 
     Nam si cunta breuis numerentur tristia uite, 
210  Nullus erit toto te nunc annosior orbe. 
     En regnum Fortuna tuum, quo dulcius illo 
     Perfruerere diu, longo post tempore reddit 
     Depositumque refert. Hostem - qua nulla uoluptas 
     Maior - habes uinctum, uiteque et mortis in ipsum 
215  Arbiter es, qui cara tibi tulit omnia solus. 
     Omnia nunc redeunt. Simul hic possessor iniquus 
     Regna gemens reuomit, nitidisque simillima Nimphis 
     Femina preterea primo spoliata marito - 
     Bellorum sic iura uolunt - occurrit et ardet, 
220  Si liceat, sed multa timet sibi conscia sortis. 
     Nempe uerecunde petit id, quod uoce negare 
     Visa fuit metuens. Heu qualis forma gementi! 
     Quamque decent lacrime! quid maiestatis in illa est! 
     Et quid leta foret qualis regina superbo 
225  Alta sedens solio, si gloria supplicis ingens, 
     Captiue si tantus honos? Proh dulcis amantum 
     Vita, nec alternis concordia rupta querelis! 
     Vna quidem facies semper, mens una duobus, 
     Vna quies unusque labor! Non pulcrius orbe 
230  Par fuerit toto, nisi nos obliuia forme 
     Forte tenent nostre; genus et sors, omnia tandem 
     Conueniunt, casusque graues mollire ferendo 
     Conuenit atque etas spatio distincta, quod ipsis 
     Coniugibus gratum esse potest; quodque ipse notaui, 
235  Conuenit ille etiam, qui summis infima solus 
     Equat, amor. Propera, nec enim tibi forte timendum est 
     Ne tua condemnet thori iuuenilia furta 
     Scipio: quin iuuenem iuuenis miserabitur ultro, 
     Viderit et lacrimas, ueniam prestabit amori. 
240  Coniugium fortasse sacrum, non furta uocabit, 
     Reginamque thori sociam uenerabitur olim 
     Mitior ille ducum." Simul hec effatus, amicos 
     Conuocat atque animos aperit. Iubet omnia raptim 
     Expediant. Modico conuiuia culta paratu. 
245  Atria non reboant, non Tuscus ad ethera clangor, 
     Non comitum fremitus, non arcta palatia turmis, 
     Non crebre micuere faces; fax ussit amantes 
     Vna duos, lacrimis mox extinguenda duorum. 
     Pulcer Athlanteo properans sub gurgite mergi 
250  Hesperus optatam noctem referebat, iniquos 
     Assuetus preferre dies et amantibus hostis, 
     Inuida luciferi dum nomina suscipit astri. 
     Mentibus heu quantum nostris caligine ceca 
     Illudit uentura dies! Fortasse, beatus 
255  Coniugio, sobolemque sibi turbamque nepotum 
     Rex animo complexus erat, genialia letus 
     Tempora noctis agens. Illi non blanda mariti 
     Oscula mille noui, non regni iura uetusti 
     Per cuntos promissa deos, de corde pauorem 
260  Funditus expulerant: semper tremefacta sepulcrum 
     Ante oculos mortemque tulit. Nec somnia letum 
     Portendere aliquid. Visa est sibi nempe, secundo 
     Rapta uiro, sentire minas et iurgia primi, 
     Et tremuit, sopita licet. Tum uertice montis 
265  Aerii traducta sedens, subiecta uidebat 
     Regna sibi populosque uagos; monstrumque repente 
     Concurrisse alium maiori corpore montem; 
     Tum uero tremuisse iugum, cui nixa sedebat; 
     Impulsuque graui gelidos de uertice fontes 
270  Descendisse duos; montemque abiisse minorem 
     Inde retro; ast illam rapido per inania lapsu 
     Tartara nigra quidem et Stigiam tetigisse paludem. 
     Publica finitimas subito perlabitur urbes 
     Fama gradu, uicte uictorem sponte secutum 
275  Coniugia, et bello indomitum seruire puelle. 
     Vulgus adulterii signabat nomine factum, 
     Quod neque legitimis arsissent ignibus inter 
     Armorum strepitus, alioque superstite rege 
     Coniuge; captiue uictori forma quod uno 
280  Visa die et dilecta prius, subitoque recepta 
     Federe, non inter patrios ex more penates, 
     Iudicio ne quid, sed cunta libidine sanas 
     Precipitante moras fierent. Sic omnia uulgus 
     In peius torquere loquax. Iam crebrior aures 
285  Fama ducis uario feruens pulsauerat estu. 
     Indoluit, cari facinus miseratus amici 
     Dux pius est, rerumque modum secum ipse reuoluens, 
     Intempestiuos est detestatus amores, 
     Multaque in absentem tacitus conuicia finxit. 
290  Sic pater offensus longinquo uerbera nato 
     Instruit et calamis irarum fulmina fundit, 
     Mox uultu placido et dulci sermone mouendus. 
     Altera post primam sequitur populosque secundo 
     Fama leues rumore replet, succedere castris 
295  Siphacem uinctumque trahi. Ruit obuius omnis 
     Visendique auidus positis exercitus armis; 
     Illum admirari, atque illum celebrare frequentes, 
     Hunc illum bello ingentem regnisque superbum, 
     Romanum Penumque ducem qui uiderit uno 
300  Tempore sub laribus pacem ueniamque precantes, 
     Cuique duos mundi dominos non multa puderet 
     Blandiri; cui certatim solemnia tamquam 
     Vota deo fierent; cui regum maximus olim 
     Massinissa metu toto concesserit Orbe; 
305  Quem facie turbata noua Fortuna rotasset 
     Ad terram impulsu subito. Vix credula tante 
     Corda rei, ingentis lapsu stupefacta ruine. 
     Si quis Athon uideat, uerso seu uertice Olimpum 
     Egeis cecidisse uadis, Ericisque tuumque, 
310  Appennine, caput Tirrena sub equora mersum, 
     Non credat satis ipse sibi, sed somnia uanis 
     Plena putet monstris. Rex inter talia magno 
     Concursu inuehitur ducis ad tentoria nostri. 
     Heu quantis, Fortuna, dolis mortalia pessum 
315  Omnia das! Quantum sublimibus inuida regnis! 
     Hec magnis promissa lues, hec meta bonorum, 
     Stare parum et ruere. Hic regum rex ille supremus 
     Mancipium uenale iacet, trahiturque cathenis 
     Obrutus et multo circumuallatus ab hoste. 
320  Contigit Hesperii mentem ducis illa uetusti 
     Hospitii neglecta fides, blandusque serene 
     Vultus amicitie conspectus, iunctaque dextre 
     Dextera, consessusque thori, ac presentibus illa 
     Maiestas collata malis; tandemque profatur: 
325  "Quid tibi, uane Siphax, uoluisti? Vnde ista furenti 
     Mens adeo transuersa tibi? pactine repulsa 
     Auxilii contentus eras, nisi bella moueres?" 
     Dixerat: ille animo uultuque immotus eodem 
     Perstitit, ac sero uix mesta silentia fregit: 
330  "Nil michi, magnanime et nostri dux maxime secli, 
     Nil grauius Fortuna tulit, quam frigida campis 
     Linquere quod mediis moriens hec membra nequiui 
     Armorumque inter stragem cumulosque uirorum. 
     Penarum michi summa quidem, quod uiuere bello 
335  Contigit exhausto: nec enim nunc ora uiderem 
     Hec michi perfidie meritam renouantia litem. 
     Ast ego, si miseris liceat credenda profari 
     Et queat in grauibus uero locus esse cathenis, 
     Vera loquar, primumque omnes meruisse fatebor 
340  Sponte cruces, qui sacra uolens, qui iura fidemque 
     Fasque piumque simul conuentaque federa tanti 
     Hospitis, exigua turpique libidine uictus, 
     Calcaui testesque deos memoresque malorum. 
     Sed que causa grauis, que tristis origo ruine, 
345  Forsitan ignoras: ego nunc uerissima paucis 
     Expediam, non illa meum releuantia crimen, 
     Quin potius iusti stimulos auctura pudoris. 
     Femina cum primum laribus fuit aduena nostris, 
     Auspiciis inuecta malis atque alite torua, 
350  Tunc perii, periitque fides, et gloria nobis 
     Excidit ac sceptrum manibus diademaque fronti; 
     Prodita tunc tacitis arsit mea regia flammis. 
     Funereas tulit illa faces, potuitque dolosis 
     Flectere blanditiis animum, lacrimisque malignis 
355  Hospitis illa sacri, fame, superumque deorum 
     Reddidit immemoremque mei. Quid te moror? Illa, 
     Illa suis manibus misero tulit arma marito, 
     Induit illa latus, capiti tum cassida caro, 
     Tum gladium dextre, clipeum dedit illa sinistre, 
360  Increpuitque tubam, trepidumque atque arma pauentem 
     Impulit ambiguum in Martem, tecumque coegit 
     Aduersis certare deis. Quando agmina campis 
     Contulimus stetimusque acie, fuit exitus ille 
     Erroris, michi crede, mei: placuisse prophanos 
365  Amplexus fuerant huius primordia casus 
     Coniugioque hesisse fero. Proh! regia, uere 
     Regia et innumeris nuptura sine ordine coniunx 
     Regibus! Hostiles utinam translata penates 
     Igne cremes simili! Nisi me presagia fallunt, 
370  Et facies: mecum hoc ueniet solamen ad umbras." 
     Dixit, et obticuit grauiter turbatus et imo 
     Lumina mesta solo referens. Iam senserat iras 
     Scipio, namque oculos et stigmata clara, loquentis 
     In uultu, nimium offensi spectarat amoris. 
375  Hinc magis atque magis cari scelus horret amici: 
     Iustus amor regi; quoniam si digna querele, 
     Massinissa, tibi fuerat, non iusta rapine 
     Causa: furor stimulisque repens impulsa libido 
     Turpibus. Hec inter, regem sub claustra recondunt. 
380  Fama recens Latiis sensim crebescere castris 
     Cepit, adesse duces uictriciaque agmina regis 
     Ac Lelii. Placido uenientes suscipit ore 
     Scipio; laudatos populo spectante decorat 
     Muneribus largis; abstractum deinde seorsum 
385  Sede locat regem iuxta, procul atque remotis 
     Testibus alloquitur: "Nisi me tua maxima longe, 
     Massinissa, diu uirtus sperata fefellit, 
     Non tibi causa tuum fuerat, nisi magna, uidendi 
     Scipiadam, fideique mee tua credere fata 
390  Vt malles, ueteres sic aspernatus amicos. 
     Africa nam uastis Latio disiungitur undis, 
     Nec minus alternis distamus moribus; ergo 
     Grande aliquid tibi causa uie fuit equore tanto, 
     Tot bellorum inter fremitum mundique tumultus. 
395  Certe ego, si proprio michi non sordescit in ore 
     Gloria, non alia tantum uirtute superbum 
     Me fateor, quam quod blande michi firma tenere 
     Frena uoluptatis uideor. Non hostis in armis 
     Obuius, aut flammis resonans undantibus Ethna, 
400  Euboice non sic fundo grauis estus ab imo 
     In cumulos surgentis aque metuendus, ut ista est 
     Turba uoluptatum que circumfusa tenet nos: 
     Precipue tamen hec nitide suspecta iuuente 
     Pestis, et etati pretendit retia nostre. 
405  Equor enim silet interdum, grauis Ethna quiescit; 
     Hostis ad incursum ualidis seu menibus uti, 
     Seu uallo fossaque licet; damnosa uoluptas 
     Nocte dieque furit; numquam tu menibus illam 
     Arcebis: mediis ueniet penetralibus inter 
410  Excubias uigilesque canes, ferrata potentum 
     Limina transiliet. Quod si te sola mouere 
     Hec potuit tantum uirtus, ut linquere uelles 
     Templa, larem, regnum, nobisque ut sponte subesse 
     Nomine deposito domini patereris, et illam 
415  Per maria et terras in me sequerere latentem; 
     Tu michi uir quantus digito monstrabere, si te 
     Inter tam multas hec exornauerit una! 
     Gloria magna quidem magnum uicisse Siphacem; 
     Sed maior, michi crede, graues domuisse tumultus 
420  Pectoris atque animo frenum posuisse frementi. 
     Preconem me uirtutum memoremque tuarum 
     Semper habes; tua facta libens et dicta renarro. 
     Cetera tu tacito tecum sub pectore uolue; 
     Nec tibi uerba prius, quam mens sibi nota ruborem 
425  Excitet. Egregia hoc bello tua sensimus arma: 
     Attamen auspiciis nostris - ignosce - patenti 
     Concursum est acie; nostro quoque nomine parta est 
     Romano hec presens populo uictoria; nec te 
     Preterit et regem et regnum suaque omnia nobis 
430  Deberi. Romam patere hic inimicaque coniunx 
     Regis eat, precibus que bellum pauit, et hostis 
     Filia tam magni est et pars non parua triumphi. 
     Vince animum teque ipse doma, nec multa decora 
     Commaculare uelis unius crimine facti. 
435  Aspice quam fructus nichilo minor ira dolorque, 
     Quantus ab obsceno tibi sit metuendus amore; 
     Quid deceat regem, quam per se feda libido." 
     Dixerat: ast illi iamdudum ex ore ruebant 
     Certatim lacrime, ueluti cum candida tectis 
440  Nix hesit, ueniat tepidis si flatibus Auster, 
     Liquitur, et grandes subito per inania gutte 
     Precipitant. Tum pauca refert: "Mihi maxima cura est 
     Imperio parere tuo: fortuna salusque 
     In manibus tibi nostra sedet. Tu pectoris estus 
445  Vincis, et affectus miseri moderaris amantis. 
     Nil frustra iussisse queas. Sed prospice fame; 
     Deprecor hoc unum; liceat michi coniuge dulci 
     Seruata caruisse fide." Singultibus istas 
     Liquit inexpletas rauco sub murmure uoces, 
450  Inque tabernaclum sese intulit, ora genasque 
     Mestus, et infestis tundens sua pectora palmis. 
     Sic audita reum postquam sententia morti 
     Addixit, grauiterque tube uox nuncia fati 
     Intonuit, tremit ille pauens et buxeus ori 
455  Pallor inest; iam mors oculis manifesta uidetur, 
     Et lictor prebere iubet iam colla securi; 
     Ac uentura quidem ueluti presentia cernit; 
     Iam iacet exanimis, iamque omnia tristia secum 
     Versat et auulsum trunca ceruice cadauer: 
460  Haud aliter placita iuuenis cariturus amica 
     Iam caret; ac tacitis postquam irritata querelis 
     Mens stimulos in uerba dedit, "Proh tristia" dixit 
     "Vite fila mee tanto seruata dolori 
     Et Parcis huc tracta feris! Moriamur honesti; 
465  Sic cogunt mandata ducis, nisi uiuere rapta 
     Posse anima nos ille putat. Si tristia duri 
     Corda geris silicis, pectusque adamante rigescit, 
     Quid mihi Romana fore cum feritate putasti, 
     Scipio? Quid meritum melius sic perdis amicum? 
470  Vita molesta tibi nostra est. Quot uulnera in isto 
     Pectore pertulimus, nunc ut moreremur amando, 
     Spiritus in lacrimas atque in suspiria mestus 
     Difflueret? Mors nulla uiro minus apta: sed ultra 
     Non datur." Hec dixit frendensque ad sidera luctum 
475  Sustulit horrendum, quem circumstantia longe 
     Agmina senserunt, moteque hesere cohortes. 
     Litus ad Hesperium properans urgebat anhelos 
     Phebus equos. Forte ille memor quibus alma decore 
     Virginis Hemonie flagrasset pectora flammis; 
480  Laureaque ante oculos stabat sua sacra, tremendo 
     Prodigio prerepta sibi, tum uita relicti 
     Dura nimis, luctusque grauis, simul oscula trunco 
     Fixa diu tenero uitaque abeunte tepenti; 
     Atque ideo, similes regis miseratus amores, 
485  Intulit Occeano uultus lacrimosaque lauit 
     Ora cadens, Noctique suas permisit habenas. 
     Scipio - nulla etenim dederit Fortuna quietem, 
     Ni mediocris eris; nam tristior illa dolores, 
     Leta uehit curas - per noctem singula secum 
490  Ancipiti cum mente rotat: num territa pulset 
     Menia Penorum et turres Carthaginis, an se 
     Extremos fundat Libie uastator in agros, 
     An requiem fessis paucorum forte dierum 
     Prebeat equitibus peditumque det otia turmis. 
495  Illa recursabat potior sub pectore cauti 
     Cura ducis, quibus inde uiis captiua per altum 
     Agmina Penorum Latio transmittat ouanti. 
     Precipue in rege regisque in coniuge multum 
     Angitur, et quantis uelit hos custodibus ire, 
500  Cui tantum committat onus. Sic anxius heret 
     Mercator, cui uota uie cessere secunde 
     Et lucri Fortuna fuit; nunc cogitat, aurum 
     Ac gemmas qua puppe uehat pretiosaque rerum, 
     Quique ratis custos placeat. Non carior usquam 
505  Vllus erat Lelio: nulli felicius altos 
     Credere consuetus lassata mente labores. 
     Hunc igitur noctis medio uocat, admonet arma 
     Nauibus imponat, lectoque ut remige cetum 
     Instruat, hac patrie petiturus litora classe. 
510  At misero multum diuersa fluebat amanti 
     Nox ea cum lacrimis: quas sese uertat in artes, 
     Quos uocet ille deos, precibus quibus atra relaxet 
     Stamina Parcarum et dilecte tempus amice. 
     Nunc uenit in mentem cara cum coniuge raptim 
515  Herculeas subita linquentem classe Columnas 
     Fortunatorum famam tentare locorum; 
     Nunc recta penetrare uia Carthaginis alte 
     Menia, et ad ueteres humilem ueniamque petentem 
     Pergere cum gemitu et dulci cum coniuge amicos; 
520  Nunc ferrum laqueosque sibi properataque mortis 
     Instrumenta manu tristesque intexere nodos, 
     Auxilioque necis tantos finire dolores. 
     Sepe manus gladium tetigit: pudor obstitit unus, 
     Non metus incepto, uidue non anxia uite 
525  Dulcedo: ueritus famam maculare perenni 
     Crimine, continuit capulumque animumque remisit. 
     Voluitur inde thoro: quoniam sub pectore pernox 
     Seuit amor lacerantque truces precordia cure, 
     Vritur; inuigilant meror, metus, ira furorque. 
530  Sepe etiam absentem lacrimans dum stringit amicam 
     Sepe thoro dedit amplexus et dulcia uerba. 
     Postquam nulla ualent uiolento frena dolori, 
     Incipit, et longis solatur damna querelis: 
     "Cara michi nimium, uita michi dulcior omni, 
535  Sophonisba, uale: non te, mea cura, uidebo 
     Leniter ethereos posthac componere uultus, 
     Effusosque auro religantem ex more capillos; 
     Dulcia non celum mulcentia uerba deosque 
     Oris odorati secretaque murmura carpam; 
540  Solus ero, gelidoque insternam membra cubili. 
     Atque utinam socio componar, amica, sepulcro, 
     Et simul hic uetitos illic concorditer annos 
     Contingat duxisse michi! sors optima busti, 
     Si cinis amborum commixtis morte medullis 
545  Vnus erit. Scipio nostros non scindet amores. 
     O utinam infernis etiam nunc una latebris 
     Vmbra simus, liceat pariter per claustra uagari 
     Mirtea, nec nostros Scipio disiungat amores! 
     Ibimus una ambo flentes, et passibus iisdem 
550  Ibimus, eterno connexi federe; nec nos 
     Ferreus aut nostros Scipio interrumpet amores. 
     Inuidiosa deis Herebi populoque silentum 
     Ac Cereris genero, cuntisque beatior umbris 
     Vmbra ferar: dulces nec Scipio franget amores. 
555  Ille quidem astrigeros tractus celumque tenebit 
     Dux sacer, humanis in totum moribus impar, 
     Nec uolet infernas sedes aut pallida Ditis 
     Regna sequi: haud cupidos iterum turbabit amantes. 
     O utinam Libicum nunquam transisset in orbem! 
560  O utinam Latiis semper mansisset in oris! 
     Quid precor heu demens? Si non uenisset, amice 
     Et decor et species faciesque simillima Soli, 
     Non michi nota fores; sine qua nec uita fuisset 
     Grata quidem pariter. Quanta est discordia! uitam 
565  Abstulit ac tribuit. Scipio dulcissime, raptim 
     O utinam Romam uictricia signa tulisses 
     Captiuo cum rege prior, reginaque retro 
     Mansisset non uisa tibi! Quid surda precamur 
     Numina? Castrorum dominus uictorque superbus 
570  Captiuam petit ecce suam. Dabimusne? Sed urget: 
     Importuna precum species nocitura precari. 
     Sed rogat: at uultu tacito mihi multa minatur. 
     Sed rogat: at durum precibus latitare sub istis 
     Imperium agnosco. Parebimus? At prius horrens 
575  Iupiter admoueat capiti sua fulmina nostro, 
     Hoc tellus uoret alta latus, pelagusque per amplum 
     Impia falsiloqui spargantur uiscera regis. 
     Ergo ego, Romano placitum quia, sancta reuellam 
     Federa coniugii? Licuit sine coniuge regem 
580  Viuere, et id satius fuerat, quia celibe uita 
     Scipio noster erat: sponse nunc pacta negare 
     Non licet. Ast ingens et inexorabile turbat 
     Imperium: quid agam? Morieris, munere cari, 
     Sophonisba, uiri morieris; munera seuo 
585  Hec placuere Ioui: sic nec captiua traheris 
     Litus ad Italie nuribus subiecta Latinis, 
     Nec nostros illusa dolos sic posse uideris 
     Aut fractam culpare fidem. Moriere. Quis ergo 
     Finis amoris erit? mors effera. Parcite cunti, 
590  Celicole: calcanda fides. Fugiamus in Orbis 
     Vltima, et ignotas Libie penetremus harenas, 
     Est ubi serpentum regio tutissima nobis, 
     Tutior hac patria: nec enim uenturus ad illam 
     Est Scipio, nec pestiferi uis ulla ueneni 
595  Tam pulcros lesura pedes. Michi forsitan ipsa 
     Ignoscent spectante fere. Dulcissima coniunx, 
     Stat fugere et te impendenti subducere morti: 
     Pauperiem letus tecum exiliumque fugamque 
     Mestaque cunta feram. Sed nec sequerere uocantem, 
600  Femineos si noui animos, regina supremo 
     Sueta sedere loco: et quanquam sequerere, parati 
     Nil habeo, atque omnes Romana potentia passus 
     Claudit, et extremo Scipio notissimus orbi est. 
     Somnia nunc, tacite quondam mihi tempore noctis 
605  Visa, recognosco turbate horrenda quietis 
     Non satis intellecta prius. Tune illa fuisti 
     Candida prostrato per uim subducta marito 
     Cerua, sed imperio tandem pastoris iniqui 
     Custodi prerepta nouo? tunc nempe placebas, 
610  Vel sic uisa, michi. Sed quid coniuncta ferebat 
     Mors tua? Dii, uisis omen remouete malignum. 
     Permetuo, nam cunta sibi constantia certo 
     Ordine cernebam, nec me sopor ille fefellit. 
     Quid faciam? Moriere igitur, moriere; profecto 
615  Nil aliud superest, coniunx miseranda, tibique 
     Auctor mortis ego. Sed que michi uita futura est? 
     Scis, Venus, et celo prospectans Iupiter alto 
     Mortales actus nostrosque hoc orbe labores. 
     Quis michi uerba dabit placidas ducentia noctes, 
620  Aut grauis ingentes animi mulcentia curas? 
     Quis dabit amplexus, quisue oscula dulcia iunget? 
     Te sine dulce nichil. Quid prodest regia largo 
     Agmine seruorum, Tyrio quid lectulus ostro 
     Comptus, et innumeris instrata palatia gemmis? 
625  Quid diadema iuuat? lati quid gloria regni? 
     Vror, et assiduis torquentur pectora flammis. 
     Heu michi! dulcis adhuc, dulcis post busta, sereni 
     Quo fugiunt uultus? Hinc iam, te, cara, supremum 
     Viuentem deflere iuuat. Sophonisba, deorum 
630  Atque hominum decus eximium, quam nostra tulerunt 
     Tempora siderei exemplum specimenque decoris, 
     Que faceres conspecta fidem, super astra quis ipsis 
     Splendor inest superis, qualis quamque alma uenustat 
     Forma deas, aduerte pias his fletibus aures. 
635  Hei - misero fuerit quoniam meminisse iocundum - 
     Lumina, sidereis mulcentibus ethra fauillis, 
     Alma sub exiguo claudentur condita busto; 
     Lumina magnorum mentes tactura deorum, 
     Lumina durorum rabiem fractura uirorum, 
640  Lumina que michi me abstulerant curasque minores! 
     Candida frons auro circumcrispante decora, 
     Frontibus humanis augustior, abdita saxo 
     Stabit in angusto. Risus qui ferrea figit 
     Pectora, qui celum, qui circumfusa serenat 
645  Nubila, Tartareum ruit irrediturus ad antrum. 
     Heu michi! Felices anime, quibus illa repente 
     Lux oriens ueteres ueniet purgare tenebras! 
     Heu bene progeniti, quibus illa uidere licebit, 
     Que michi mors inuisa rapit! Pes lacteus atram, 
650  Diuino celerante gradu, conscendere cimbam 
     Iussus, transiliet Lethei gurgitis estum. 
     Fortunate Charon! utinam michi flectere clauum 
     Contingat, neutramque diu contingere ripam; 
     Tuque mei interea serues moderamina regni! 
655  Inuidiose senex, quando hec tibi monstra uidere 
     Contigit, aut ullo posthac continget in euo? 
     Vidisti Ethneo raptam sub uertice nigri 
     Vxorem transire thori, nec uultus Elisse 
     Te latuit nostre, facies nec Gorgonis horrens, 
660  Nec que fatiferum laqueo pendente secuta est 
     Laodomia uirum, nec te, pulcerrima Procris, 
     Nec Teucrum pestis, Minoisque altera proles - 
     Altera nam celum tenuit stellante corona -. 
     Sed cui tantus honos, cui tante gloria forme? 
665  Crude senex, michi crede, parem non ulla uidebunt 
     Secula, nec rerum laudatrix magna suarum 
     Etas prima tulit. Visa tangere iuuenta; 
     Ardebis, michi crede, senex; me forsitan illac 
     Coniugis infauste uestigia cara sequentem 
670  Tardius excipies. Veniam, nec tempore multo 
     Hic michi carcer erit. Proh! si prohibemur adire 
     Corporeosque iterum ius est remeare sub artus, 
     Occidimus. Tu parce, senex, atque arbiter equus 
     Igne pari flagrans iuuenilibus annue flammis. 
675  Cerbere, si potuit uates Rodopeius iram 
     Frangere uoce lire, facies nunc coniugis ista 
     Quid poterit conspecta tibi conspectaque regi 
     Tartareo? Vereor, ne nostros captus amores 
     Tentet, et annose redeas, Proserpina, matri. 
680  Somnia sunt que fingis amans, et falleris amens. 
     Massinissa, diu felix, si rata fuissent 
     Munera Fortune modo! sed, mestissime regum, 
     Pone modum lacrimis metamque impone querelis. 
     Dulce meum decus, atque anime pars altera nostre, 
685  O breue solamen, longus dolor, inclita coniunx, 
     Ibis ad Elisias directo tramite ualles, 
     Et michi morte tua gemitum lacrimasque relinques. 
     Sed sequar; hec miseri superant solatia morbi." 
     Obticuit, subiitque sopor; tum fessa parumper 
690  Membra quies sensim subrepens tarda fefellit: 
     Multa sed in somnis questus, celumque Chaosque 
     Fortunamque feram incusans hominesque deosque. 
     Ecce parum fausto finem positurus amori 
     Phebus ab Occeano radians surgebat Eoo. 
695  Concrepuere tube; surgit tremefactus, et iras 
     Suscitat, ac questu se sepe reuoluit eodem. 
     Postquam castra uidet fremitu testantia motum, 
     Et metuit mandata ducis, uimque affore credit, 
     Si neget, horrendum dictu et miserabile sumit 
700  Consilium, quod tristis Amor dabat: aurea fido 
     Pocula dat seruo, custodia dira ueneni 
     Credita cui fuerat. Rex hec undantia summo 
     Ac superinfusa cernens spumantia morte: 
     "Vade" ait "et misere mea tristia munera perfer 
705  Regine, strictosque deos absolue fidemque. 
     Me promissorum memorem sciat illa: secundum 
     Impleo. Sunt superi testes, erat altera longe 
     Conditio michi grata magis, tentataque frustra 
     Est uia, si qua foret, per quam regina maneret 
710  Coniugio contenta meo. Romanus ab alto 
     Dux uetat: huic nostri, sic dii statuere, potestas 
     Fortunaque iubente data est. Sibi consulat ergo 
     Cogitet unde ruens quo sit prostrata; quis illam 
     Exitus excipiat uiduatam nomine nostri; 
715  Insuper et primi reuerentia quanta mariti, 
     Quanta patris uirtus: titulisque et sanguine dignum 
     Consilium paret ipsa sibi. Quod possumus unum, 
     Instrumenta fuge libertatisque paramus." 
     Hec ait, atque oculos lacrimis auertit onustos. 
720  Nuncius accelerans regine ad limina pulsat 
     Munera dira ferens. Pannis anus obsita et annis 
     Prosilit, atque habitum conspectaque pocula narrat. 
     Substitit attonite similis similisque pauenti; 
     Nec remorata diu, positoque instincta pauore: 
725  "Ingrediatur" ait. Stat terre lumina fixus 
     Et peragit commissa tremens; intercipit illa: 
     "Suscipio mandata libens, nec dona recuso 
     Regia, si maius nichil est, quod mittere dulcis 
     Posset amans: certe melius moriebar, in ipso 
730  Funere ni demens nupsissem - numina testor 
     Conscia -, non aliquid quoniam de coniuge caro 
     Sit nisi dulce michi; sed sidera promptius alta, 
     Terrenis ut eram uinclis exuta, petebam. 
     Hoc refer extremum, et mortis michi testis adesto. 
735  At uos, Celicole et qui maria ampla tenetis, 
     Quique locum mundi medium Stigiasque tenebras, 
     Quas adeo, licet ante diem, si iusta precandi 
     Materia est, prestate pias his questibus aures; 
     Audiat et celum et pelagus tellusque profunda. 
740  En morior; mortisque magis me causa dolere, 
     Quam mors ipsa facit. Quid enim commercia tangunt 
     Nostra duces Latios? En quanta superbia genti! 
     Non satis est hostem regnis spoliasse paternis: 
     Libertate animos spoliant, et rite coactis 
745  Coniugiis sanctoque audent irrumpere amori 
     Ac pactos laniare thoros, uictoria postquam 
     Romano stat certa duci, nec flectere quisquam 
     Fata potest eterna Iouis: sint ultima uite 
     Tristia, et eximiis sua Roma ingrata tropheis, 
750  Exul ut a patria deserto in rure senescat 
     Solus et a fidis longo semotus amicis; 
     Nec uideat sibi dulce aliquid, qui dulcia nobis 
     Omnia preripuit; tum cari iniuria fratris 
     Exagitet, doleatque suos non equa ferentes; 
755  Filius extremos inglorius aggrauet annos. 
     Indigno tandem atque inopi claudare sepulcro, 
     Iratusque tibi et patrie moriare relicte, 
     Scipio, et infames saxis inscribe querelas. 
     Tu quoque finitimo semper quatiare tumultu, 
760  Si secum posthac, coniunx carissime, firmum 
     Fedus habes: uideas abeuntes funere natos 
     Intempestiuo, et fedatos cede nepotes 
     Alterna. Veniens illa de gente cruentus 
     Rusticus insultet generi per uulnera uestro, 
765  Et trahat ante rudem uinctos per menia currum, 
     Ornet et ex uobis proprios tua Roma triumphos!" 
     Dixerat: ac circum gemitum lacrimasque uideres 
     Astantesque fero attonitos intendere fini. 
     Illa manu pateramque tenens et lumina celo 
770  Attollens: "Sol alme" inquit "superique, ualete; 
     Massinissa, uale, nostri memor." Inde malignum 
     Ceu sitiens haurit non mota fronte uenenum, 
     Tartareasque petit uiolentus spiritus umbras. 
    
    


© Copyright 1999-2006
Peter Sadlon
Updated Sept 10th 2007

A Merentha Entertainment Project


PETRARCH LAURA PICTURES WRITINGS BOOKS EVENTS PAPERS SETTINGS FAQs CONTACT