Multiuolus
Que noua fers, Volucer? Quisnam stupor? Vnde uehis te?
Volucer
Arduus in tenero pingues Pan gramine tauros
Et molles pascebat oues; Pan maximus olim
Pastorum et silua late celeberrimus omni,
5 Faustula quem complexa sinu mulcente fouebat.
Viderat hunc fusca gelidaque sub ilicis umbra
Arthicus armipotens, secumque hec, turbidus ira:
"Hunccine perpetua gaudentem pace uidebo,
Securoque sinam resupinum stertere somno?
10 Si satis hanc noui, (dextramque erexit in altum)
Excutiam madida cerebri de sede soporem".
Dixit, et omne fretum refugasque exterruit undas,
Horridaque extremis uox est audita Britannis.
At, sonitu ingenti penitus torpore fugato,
15 Pan caput extulerat, gremioque innixus amice,
Multa prius secum frendens, ac multa uolutans:
"Vnde - ait - ista tibi tam insulsa superbia, demens
Vnde furor? Nescis uires, stolidissime, nostras?
Spernis opum cumulos, spectatos spernis amicos?
20 Experiere quidem; serum tentasse dolebis".
"Fidus auaritie nunquam continget amicus
(Ille refert) at diuitie sunt premia belli."
His ne putas tardare minis? Incendis et urges.
Desine, nec uentos, nec turgida uerba timemus.
25 Est animus, sunt arma michi, dubiisque probatum
Pectus amicorum. Sunt qui tibi terga, iubente
Me, feriant, dextrumque premant latus atque sinistrum;
Ipse genas frontemque manu baculoque retundam.
Non tibi par animus, non est manus apta duello".
30 Pan timuit, flectensque oculos, hinc aspicit atque hinc
Intonsis instare ferox pastoribus agmen.
Sustulit horrificam uocem, qua flumina et agri,
Et mare uicinum infremuit, collesque remoti;
Ac procul aeriam clamor peruenit ad Alpem.
35 Vndique conueniunt, et qui per frigida Tempe
Herbiuagos aluere greges armentaque belli
Grata deo, et qui lanifice dilecta Minerue,
Et qui frondipetas nemoroso monte capellas
Glandilegosque sues et amantes prata iuuencos.
40 Turba ingens; unoque omnes in gurgite tandem
Sordidulum lauere pecus, qua rura secanti
Dux Italus fluuio dedit aurea cingere templa.
Tot deerant alimenta uiris, nisi Pana uirili
Faustula sollicitum curarum parte leuasset;
45 Nam grege de magno decimum largissima quemque
Obtulit, atque famem sedauit pinguibus edis.
"Ah! meretrix, - obliqua tuens, ait Arthicus illi -
Immemorem sponsi cupidus quam mungit adulter,
Hec tua tota fides? Sic, sic, aliena ministras?"
50 Erubuit, nichil ausa palam, nisi mollia pacis
Verba; sed assuetis noctem complexibus egit,
Et tacitam submisit opem. Muliebribus ardens
Atque imbuta odiis, occultas ruminat iras;
At gelido stat flamma metu. Iam brachia uterque
55 Pastor ad ambigui certaminis orsa parabat;
Iam studiis aduerse acies, iamque arma fremebant.
Queque suos uocat ore deos: Hec menia Troie,
Arturumque canit; pugilum canit illa labores,
Monstrificumque refet Carolum. Tum iurgia late
60 Iactantur, toto uolitant conuitia celo.
Pan fraudes pensique nichil fandique piique,
(Nota quod infamis testetur fabula caude)
Obicit, exiliique locos et inhospita tesqua
Hostibus humani generi, lingueque trementis
65 Barbariem, et rauco crepitantia uerba palato.
Ille autem: "Tibi uerba placent, michi facta relinque.
Et tamen expediam nodosa uolumina lingue,
Et loquar ecce aliquid; faciet res ipsa disertum:
Te ne tegis digito? Periuria, furta, rapinas
70 Nouimus, oppressos homines, elusa deorum
Numina, que dignas tandem me uindice penas
Exposcunt; orantque preces lacrimeque perorant
Quas anus infelix, mulier miserabilis, expes,
Pollicitis decepta tuis, noctesque diesque
75 Fundit, et ingratum queritur deserta nepotem,
Serua canum. Tu prima quidem, tu summa malorum
Causa, negas? Scelerum semper tu perfidus auctor,
Induis arma fremens, eadem mox abicis arma.
Illa gemit surdumque uocat, non irrita iusto,
80 Spes ubi nulla tui, mittens suspiria celo.
Mater et ipsa dolens rogitat misereque sorori,
Increpitans te, poscit opem, fratresque superbo
Affusi mestique greges silueque precantur.
Quem non mouissent? Sed inexorabilis unus,
85 Durus, inhumanus, ferus, horrens despicis omnes.
Quid tamen officio retrahit, nisi pectoris ardor
Impius et fului sitis importuna metalli?
Scilicet attonitus fulgenti incumbis aceruo.
Hinc stupor ille oculis, hinc illa obliuio menti
90 Celestum atque anime. Sed quem tibi crimina finem
Promittunt, audi; nam sepe illustria multum
Multum animos exempla mouent: In flumine tusco
Pastor auarus erat, quem par sitis impulit, equi
Federis oblitum, patrios transcendere saltus.
95 Occidit is merito. Grauis at contagia culpe
Immeritum parili traxerunt turbine natum,
Infaustumque gregem innumeris texere sagittis.
Nunquam, si fidei uel si memor ille decoris,
Parcius aut sitiens, tanta cum strage suorum
100 Assirias gustasset opes aurique saporem".
Arthicus hec torrens. Motus Pan talia contra:
"Si uacat exemplis tempus dare: Seuus Eoum
Pastor ad Eufratem fuerat, cui sanguine fuso
Esset, - inhumanum! - sitienti horrenda uoluptas.
105 Ille ferox similisque tui confinia ruris,
Seuitia stimulante pari, dum despicit ampli,
Incustoditos uidue trascendit in agros,
Incautumque neci natum dedit. Anxia mater
Omnem continuit fixa sub mente dolorem,
110 Euomuitque simul. Pastor temerarius ictu
Feminei mucronis obit, truncusque gelato
Non aurum bibit ore nitens, sed pocula Martis,
Concretam saniem et tepidum de cede cruorem".
"Ergo, age; quando pares exemplis, (Arthicus infit)
115 Brachia tentemus, succedant uerbera uerbis.
Quid, modo Colchorum, uolucres, orientis odores;
Quidue gule et uentris irritamenta capacis
Omnia? Quid pelago uehemens echinus, inersque
Rumbus, et ornati squamis rutilantibus, olim
120 Ferreus aurata quos fixerit hamus arena,
Sub uenetis clam mersus aquis? Quid uulnere crebro
Si qua uel hispano natat ingens belua ponto,
Vel lybicis iactata uadis, peregrinaque monstra
Profuerint? Quid palmitibus seu dempta falernis,
125 Seu Ligurum decerpta iugis ardentia uina?
Queque ferax gemino transmisit colle Veseuus
Dolia, precipiti rapidum spumantia musto?
Queque dedit Meroe, soli subiecta propinquo?
Preterea, quid lenta quies, quid mollis in umbra
130 Et sopor et rauci per florea gramina fontes?
Omnia in exitium uertent, et blanda uoluptas
Conficiet bellum. Mulier tua sola iuuare
Te uolet et poterit! Validum prius egra leonem
Sternet ouis, prius armigerum philomena tonantis."
135 Dixerat. Ille autem: "Quorsum per iurgia tandem?
Quid mecum comune tibi?" "Nil - Arthicus inquit -
Nil tecum comune michi; nam, iudice fato,
Destituunt uictum, uictorem cuncta sequuntur.
Huius in arbitrium non nostra sponte uenimus;
140 Tu cogis, tu iustitie contemptor et equi,
Quem cecum fortuna facit pariterque superbum.
Quid tua nunc numeras? Tumidos quid uoluis ocellos?
Vndique uenturos iam iam tibi fingis amicos?
Obstruxit tua fama uias; in tempore iussi
145 Tum (michi crede) aderunt, lentus dum luce sub una
Gramine caucaseo pastus bibet agnus Hiberum".
Hec dicens, medie pedibus iam stagna paludis
Frangebat. Pan contra aditus et ouilia sepsit
Vepribus, et fluuio circumdedit antra sequaci.
150 Transierat; subitoque ingens per rura tumultus
Exoritur. Timui, fateor, meque inde recepi,
Panaque turbatum penitusque per arua liqui
Soliuagum; mox, ambigua dum mente reflector,
Heu! Victum uinctumque graui sine more catena
155 Prospicio trans stagna graui, non libera celo
Brachia, sed meste rorantia lumina frontis
Tollentem, ac tales iactantem in nubila questus:
"Cernitis hec, superi, seu quidnam interuenit umbre?
Ceca rotat fortuna fidem, regit omnia fatum!"
Multiuolus
160 I; nunc in rebus spem certam pone secundis.
|
